از نظر تاريخچه پرورش قارچ در هاله اي از ابهام به سر برده. آزتكها از قارچها به عنوان مواد توهم زا در فالگيري استفاده ميكردند وقارچ را گوشت خدا مي ناميد ند. ولي بدون شك معلوم شده است كه قارچ شي-اي تا كه در ژاپن وقارچ برنج در چين تقريبآ از دو هزار سال قبل با ساده ترين روش والهام از طبيعت بر روي چوب درختان كشت ميشده است و تكنولوژي روش كاشت اين قارچها جزو هنرهاي خيلي قديمي و محرمانه اين سرزمينها بوده است. فقط تاريخ مشخص در پرورش قارچ دكمه اي بدست آمده است كه طبق آن كاشت اين قارچ در حدود 700 سال قبل از ميلاد در حومه پاريس بوسيله يك باغبان ناشناس فرانسوي صورت گرفت.كشت قارچ در گلخانه ها براي اولين بار در حدود سال 1754 در سوئد ابداع شد و سپس به انگلستان و ساير نقاط اروپا گسترش يافت. در سال 1910 در ايالات متحده آمريكا سالنهاي استاندارد پرورش قارچ ساخته شد.توسعه تجربه تكنولوژي از يك سو و ياري جستن از دانشمندان از سوي ديگر زمينه بوجود آمدن ايزوله هاي خالص در نهايت تهيه بذرخالص- امكان توليد صنعتي قارچ را در سطح وسيع فراهم آورد. و در انستيتو پاستور فرانسه روشهاي علمي كشت و جوانه زدن اسپور و توليد آسان در شرايط تبديل ابداع نمودند و تا سال 1905 به صورت يك راز در اختيار انستيتو پاستور باقي ماند.سيند ن: در سال 1932 تهيه بذر قارچ روي غلات را ابداع كرد و سبب تحويل انقلاب صنعتي در تهيه كمپوست مصنوعي براي صنعت پرورش قارچهاي خوراكي را بوجود آورد.در طي بيست سال گذشته به دليل ماشيني شدن تكنولوژي پرورش قارچ و انجام تحقيقات بنيادي بسياري از مسائل و مشكلات تئليد صنعتي حل شده و مسائل علمي مختلف مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار گرفته است تا حداكثر توليد محصول در واحد سطح به دست آيد.نكته جالب: پرورش قارچ تروفل بر روي نهالهاي جان درخت بلوط صورت ميگيرد. كه اين بستر كاشت درخت بلوط را قبل از كاشت با قارچ تروفل آلوده كرده و سپس به مدت 2تا 3سال در گلخانه به طور موقت كشت ميشوند.

پروتيين:

ميزان پروتيين قارچهاي خوراكي از حداقل 8/1 تا 9/5 درصد وزن تر قارچ گزارش شده است. بهترين عوامل موثر در ميزان پروتيين قارچ عبارتند از:گونه فسوار قارچ- شرايط زراعي اندام مورد آزمايش مرحله رشدي قارچ ميزان آب موجود در بافت چرخه بار دهي و فاصله زماني بين زمان برداشت و زمان اندازه گيري پروتيين در مقايسه با ساير غذا ها، پروتيين قارچ تازه در حدود 2 برابر پروتيين اغلب سبزيجات( به استثنا نخود سبز و كلم) و حبوبات(نخود لوبيا عدس) است.

اما قارچ خوراكي از لحاظ پروتيين نسبت به منابع پروتييني استاندارد مانند گوشت(14-20 درصد) ماهي (20-15 درصد) تخم مرغ(13درصد) پنير(25درصد) در درجه دوم اهميت قرار دارند.

قابليت هضم پروتيين قارچ خوراكي عامل بسيار مهم در تعيين ارزش غذايي آن ميباشد. در حدود 71% تا 90% پروتيين قارچ قابل هضم است كه اين مقدار تا حدودي كمتر از ميزان هضم پروتيين گوشت (99%) است.

اهميت قارچ در رژيم غذايي:

پس از جنگ جهني دوم ميزان كل توليد قارچ خوراكي در سطح جهان افزايش يافته است. در سال 1986 ميزان كل توليد جهاني 000/182/2 تن گزارش شده است. كشورهاي اصلي توليد كننده در جهان عبارتند از چين- فرانسه- هلند- ايتاليا- ژاپن- انگلستان- آمريكا. كشور آلمان با مصرف سرانه 5/2 كيلوگرم در سال بالاترين مصرف سرانه جهان را دارا ميباشد.

قارچهاي خوراكي صدفي:كشت و پرورش قارچهاي خوراكي صدفي بسيار ارزان و كم هزينه است.انتخاب و پرورش اين قارچ در صنايع توليد غذايي براي كشاورزان با درآمدهاي محدود ميتواند منبع درآمدي مناسب باشد.گونه هاي پلوروتوس از جمله قارچهاي خوراكي ميباشند كه در مناطق گرمسيري از رشد مطلوبي برخوردارند و و داراي قدرت توليد بالا و كيفيت مناسب در شرايط حرارتي بالا ميباشند. بسياري از گونه هاي پلوروتوس بر روي چوبهاي پوسيده يا در حال پوسيدن و نيز در سطح تمام چوبهاي سخت و بقاياي چوبي از خاك اره و ضايعات كاغذ ساقه هاي سبز موز- برگ نخل و بسياري از مواد ليگنو سلولزي ديگر رشد ميكنند. كشت پلوروتوس در كشورهاي جنوب شرقي آسيا- اروپا-آمريكا بسيار رايج است و در طول فصول رشد ميتوان از آنها برداشت كرد. از نظر تغذيه و رفع گرسنگي و نيز احياي اقتصاد كشاورزي در كشورهاي در حال توسعه پرورش گونه هاي پلوروتوس نسبت به ساير قارچهاي خوراكي از اهميت و امتياز بالايي برخوردار است . قارچهاي صدفي حاوي پروتئينهاي اصلي و ضروري بوده كه بر اساس وزن خشك قارچ مقدار آن برابر۱۵-۳۵ درصد از منابع علمي گزارش شده است اين قارچها داراي اسيد آمينه آزاد نيز ميباشند.اين قارچها سرشار از ويتامينهاي مفيد از جمله ويتامين سي - بي - فياسين ميباشند. تفاوتهاي موجود در گونه هاي قارچ صدفي از نظر ميزان مواد غذايي به چند عامل بستگي دارد:

مقدار پروتئين قارچ تحت تاثير نوعي ماده مصرفي در بستر تفاوت ميزان تركيب مواد غذايي و عملكرد قارچهاي گونه پلوروتوس بسيار محرز است.قارچهاي صدفي به رنگهاي سفيد آب- خاكستري قهوه اي- رنگارنگ- طلايي و صورتي ديده ميشود.از نظر توليد محصول قارچهاي صدفي محصولات با ارزشي ميباشند كه به دنبال تكامل حوضه قارچ از كمپوست مصرف شده آن به عنوان غذا براي نشخوار كنند گان پرورش حلپور استفاده ميشود.توده كاه كه به عنوان يك منبع غذايي براي پرورش قارچ صدفي استفتده ميشود بعد از برداشت محصول كمپوست مصرف شده آن تركيب مناسبي براي تهيه كود برگ- كوابيلوژن و خاكهاي جديد ميباشد. قارچهاي صدفي با توليد مواد ضد نماتد به سالم سازي محيط كمك ميكند.

پرورش قارچ صدفي:

قارچ صدفي را ميتوان در فضاي سر بسته كشت داد. اين فضا ميتواند يك اتاق گاراژ و حتي آلونك ساده اي باشد كه كاربرد زيادي براي ساير امور ندارد وجود قفسه هايي در اتاق جهت پر آويزان نمودن يا قرار دادن توده هاي كشت بر روي آن لازم است تا توده ها با كف اتاق تماس پيدا نكنند.سالن كشت و پرورش: گونه هاي پلوروكوس را اغلب در محيط هاي سر پوشيده پرورش ميدهند. اتاقهايي كه از امكان هوا دهي خوب برخوردار باشند براي اين كار مناسبند .در نواحي مرطوب ، اتاقهاي قديمي مناطق روستايي كه با چوب يا خشت و آجر ساخته شده و روي بدنه يا سقف پشت بام آنها با كاه گل اندود داده شده بسيار مناسب است . كف چنين اتاقها بايد از سيمان باشد و لوله هاي لازم براي هوادهي نيز در سقف يا ديوار آنها نصب شود.بهتر است اتاقها داراي ابعاد 5/3×3×3 متر و با دو دريچه گوچك در عقب و يك در ورودي در جلو باشد.2-بستر قارچ: بيشتر بقاياي گياهي سلولز دار از قبيل كاه و كلش غلات ساقه هاي ذرت- نيشكر-تفاله نيشكر- برگهاي موز- شاخه هاي كاذ ب و بقاياي برگ ساير گياهان - كاغذ هاي زايد مواد پنبه و غيره ميتوانند براي تهيه سبك قارچ مورد استفاده قرار گيرند. برگ و ساقه برنج و گندم بهترين مواد براي تهيه بستر قارچ ميباشند . براي اين منظور ساقههاي برنج را به اندازه هايي حدود 3 تا 6 سانتيمتر خرد تا مواد سلولزي آن توسط آنزيمهاي قارچ راحت تر شكسته شود و كاه حاصل را يك شب در آب ميخوابانند، سپس از آب خارج كرده و مورد استفاده قرار ميدهند.براي استفاده از كاه گندم آنها را به اندازه هاي حدود 5-6 سانتيمتر خرد ميكنند. شستشو ميدهند تا زردي و نا خالصي آن بر طرف شود ،‌سپس به منظور ضد عفوني كردن و افزايش رطوبت كاه آنرا به مدت 15 دقيقه در داخل قابلمه يا بشكه ريخته ،‌ ميجوشانند. به طوري كه وزن كاه مذ بور 4 برابر وزن كاه خشك افزايش يابد . محتواي بشكه را بر روي سافي ميريزند تا آب آن خارج و خنك گردد .

روش تهيه:

براي تهيه بذر قارچ ابندا دانه هاي گندم مرغوب را شسته و يك شب در آن خيس ميكنند . سپس آب آنرا عوض كرده و دانه هاي خيس خورده را به خوبي در آب ميجوشانند تا كاملا نرم شوند . آب اضافي را تخليه و گندمها را روي يك سطح صاف پارچه اي يا توري پهن ميكنند تا آب موجود در سطح انها كاملا تبخير شود. به منظور جلوگيري از ليز شدن و به هم چسبيدن دانه ها به ميزان 2% پودر كربنات كلسيم به آنها افزوده و به خوبي مخلوط ميكنند و آنها را تا 4/3 حجم در شيشه هاي 5/1 ليتري يا 5/0 ليتري تميز ميريزند.

شيشه ها را با درپوشهاي پنبه اي محكم پوشانده و پس از قرار دادن يك لايه ورق آلومينيم روي آن به مدت يك ساعت در حرارت 121 درجه سانتيگراد و فشار 15 پوند استريل ميكنند.

كيسه هاي پلاستيكي را تا نصف از گندم آماده شده پر ميكنند. يك حلقه آلومينيومي را به قطر و ارتفاع 4 تا 5

سانتيمتر تهيه كرده و دهانه كيسه را از داخل آن عبور ميدهند سپس لبه هاي آنرا روي حلقه برگردانده و به كمك نخ روي حلقه محكم بسته ميشود.

پس از استريل كيسه ها يا شيشه حاوي دانه گندم عمل تلقيح با دقت كامل و در شرايط استريل انجام ميشود.

براي تلقيح شيشه ها يا كيسه ها را در محل مناسب با حرارت 25 درجه سانتيگراد نگهداري ميكنند . در اين شرايط پس از 10 تا 20 روز ميسيلم در تمامي توده بذر نفوذ كرده و بذر براي استفاده بر روي بستر آماده استمصرف سريع آن پس از آماده شدن بهتر است ،‌زيرا توده هاي مسيلم قارچ با گذشت زمان و در موقع استفاده سبب يكنواختي در سطح بستر خواهد شد

ن : دکتر ولی اله مهدیزاده ت : شنبه بیست و نهم مرداد ۱۳۹۰